خلأ معاهداتی: لزوم کنکاش درتعهدات بین‌المللی دولت‌ها در فرایند سدسازی از دیدگاه حقوق بین‌الملل

توحیدی, احمدرضا; کیخسروی, مهدی

doi:10.22066/cilamag.2019.83734.1477

خلأ معاهداتی: لزوم کنکاش درتعهدات بین‌المللی دولت‌ها در فرایند سدسازی از دیدگاه حقوق بین‌الملل

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار دانشکده حقوق دانشگاه قم

² دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم و مدرس دانشگاه حکیم سبزواری

10.22066/cilamag.2019.83734.1477

چکیده

سدسازی یکی از بزرگترین سازه‌های دست بشر است که از دوران باستان آغاز شده است. هرچند سدها در تأمین آب آشامیدنی، آبیاری، انرژی برق آبی و توسعه اقتصادی و اجتماعی نقش مهمی دارند، نباید از آثار زیست‌محیطی جبران‌ناپذیر آن‌ها بر زیستبوم دولت‌های پیرامونی چشم‌پوشی کرد. امروزه فقدان مقررات قراردادی بین‌المللی در خصوص تعهدات بین‌المللی دولت‌ها در فرایند سدسازی منجر شده است که بسیاری از دولت‌ها ازجمله ترکیه با استناد به دکترین حاکمیت مطلق سرزمینی، سدهای بی‌شماری در قلمرو سرزمینی خود بسازند. این امر خود منجر به کاهش منابع آبی، خشکسالی‌های متوالی، مهاجرت جمعیت، پدیداری سرچشمه‌های گردوغبار در کشورهای مجاور و نهایتاً ایجاد اختلافات در سطح بین‌المللی شده است. این پژوهش به بررسی وقایع حقوقی حوزه سدسازی نظیر قضیه گابچیکوو ـ ناگیماروس، قضیه سد، پروژه سد‌‌سازی گاپ، سد کجکی و سد دوستی پرداخته و از رهگذر وقایع مزبور، قواعد ناظر بر سدسازی دولت‌ها را تبیین میکند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Absence of Treaties: The Need for Investigating States’ International Obligations in the Dam Construction Process from the Perspective of International Law

نویسندگان [English]

Ahmad Reza Tohidi ¹
Mahdi Keykhosravi ²

¹ Assistant Professor of International Law, Qom University, Faculty of Law

² PhD student in International Law, Faculty of Law; Qom University and lecturer of Hakim Sabzevari University

چکیده [English]

The history of damming as one of the largest man-made structures dates back to ancient times. Although dams play an important role in supply of drinking water, irrigation, hydroelectric power and economic and social development, their irreparable environmental impacts on the ecosystem of peripheral States should not be ignored. Today, the absence of clear and specific regulations concerning international obligations of States in the process of damming has resulted in the construction of numerous dams in the territory of a large number of States including Turkey by the help of the doctrine of absolute territorial sovereignty. This matter has led to the reduction of water resources, the subsequent droughts, population migration, and the emergence of dust storms in the neighboring countries, hence the creation of international disputes. This study, through descriptive-analytic method has addressed the legal events of the dam construction, such as the case concerning the Gabčíkovo-Nagymaros Project, GUT Dam Case, GAP Damming Project, Kajaki Dam, Doosti Dam and through these events, tries to clarify the rules governing the constructions of dams by States.

کلیدواژه‌ها [English]

damming
the doctrine of Absolute Territorial Sovereignty
GAP Damming Project
World Commission on Dams
the Principle of Non-harmful Use of Territory

مراجع

الف.فارسی

ـ کتاب

محمد‌علی‌پور، فریده؛ حقوق استفاده‌های غیرکشتیرانی از آبراه‌های بین‌المللی، میزان، 1396.
طیبی، سبحان؛ دیپلماسی محیط‌زیست و حقوق بین‌الملل توسعه پایدار، مجد، 1395.
موسوی، سید‌فضل‌الله؛ سیر تحولات حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، میزان، 1385.
مشهدی، علی؛ فهیمی، عزیزالله؛ اندیشه‌های حقوق محیط‌زیست، دانشگاه قم، 1393.
شاو، ملکم؛ حقوق بین‌الملل محیطزیست، ترجمه: علی مشهدی و حسن خسروشاهی، چاپ دوم، خرسندی، 1393.
ابراهیم‌گل، علیرضا؛ مسئولیت بین‌المللی دولت، متن و شرح مواد کمیسیون حقوق بین‌الملل، شهر دانش، 1391.
کیس، الکساندر؛ پیتراچ، سند وینفرایدلانگ؛ حقوق محیط‌زیست، ترجمه: محمد‌حسین حبیبی، جلد اول، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه تهران، 1392.
تقی‌زاده انصاری، مصطفی؛ حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، خرسندی، 1393.

ـ مقاله

پیرستانی، محمدرضا و مهدی شفقتی؛ «بررسی اثرات زیستمحیطی احداث سد»، فصلنامه پژوهشی جغرافیای انسانی، دوره اول، شماره 3، تابستان 1388.
رمضانی قوام‌آبادی، محمد‌حسین؛ «نگاهی به اصل استفاده غیرزیان‌بار از سرزمین در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، پژوهشکده علوم محیطی، سال چهارم، شماره 4، تابستان 1386.
عزتی، عزت‌الله، محمدحسن خضری و محبوبه نیکفرجام؛ «تحلیلی بر هیدروپلتیک شرق ایران»، فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای سیاسی ایران، سال چهارم، شماره 1، زمستان 1390.
عزیزی، ستار و سیدمهدی موسوی؛ «پرونده گابچیکوو ـ ناگیماروس: نقش دیوان بین‌المللی دادگستری در برجسته‌‌سازی مفهوم توسعه پایدار»، مجله حقوقی بین‌المللی، شماره 55، پاییز و زمستان 1395.
عصاری، مهتاب؛ «پروژه GAP آتشی زیر خاکستر (سد‌‌سازی بی‌رویه در آناتولی ترکیه)»، هیئت حسابرسی، زیست‌محیطی و توسعه پایدار، 1395.

رنجبر حیدری، وحید و ابراهیم جمشیدی؛ «بررسی مفهوم امنیت زیست‌محیطی با نگاهی به چالش‌های زیست‌محیطی ایران»، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال ششم، شماره 21، زمستان 1395.
شیرازیان، شیرین، عطیه خطیبی؛ «حقوق بهره‌برداری غیر‌کشتیرانی از آبراه‌های بین‌المللی با نگاهی به توسعه پایدار»، فصلنامه پایداری، توسعه و محیط‌زیست، دوره دوم، شماره 4، زمستان 1394.
عبداللهی، محسن، جلال عطاری و فریبا آوریده؛ «مطالعه تطبیقی اصول و قواعد بین‌المللی حاکم بر تقسیم آب در رودخانه‌های فرامرزی»، فصلنامه علوم محیطی، دوره 14، شماره 2، تابستان 1395.
ستاری، محمد‌تقی؛ «بررسی اثرات منطقه‌ای پروژه‌های توسعه منابع آب ترکیه: مطالعه موردی پروژه گاپ و سد ایلیسو»، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، 1396.
موسوی، سید‌فضل‌الله، سید‌حسین حسینی و سید‌حسین موسوی‌فر؛ «اصول حقوق بین‌الملل محیط‌زیست در پرتو آرای مراجع حقوقی بین‌المللی»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، دوره هفدهم، شماره 48، پاییز 1394.
موسی‌زاده، رضا و مرتضی عباس‌زاده؛ «ابعاد حقوقی بهره‌برداری از رودخانه مرزی هیرمند توسط ایران و افغانستان»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 22، شماره 93، بهار 1395.
مهاجری، سید‌حسین، سید‌محمدامین نجیبی و مهدی شهرکی؛ «مروری بر روش‌های حفاظت از محیط‌زیست در پروژه‌های سدسازی»، فصلنامه مهندسی و مدیریت ساخت، سال اول، شماره دوم، تابستان 1395.

ب. انگلیسی

- Books

Adman, Fatemeh, Water Dispute Escalating between Iran and Afghanistan, Atlantic Council, 2016.
Wieland, Martin. Tan, John S.Y. Ren, Qingwen, New Developments in Dam Engineering, CRC Press, United States, 2014.
Lewis, Melissa, Kuokkanen, Tuomas. Couzens, Ed. Honkonen, Tuula, International Environmental Law-making and Diplomacy: Insights and Overviews, Routledge Publisher, 2016.
Brennan, Shane. Herzog, Marc, Turkey and the Politics of National Identity: Social, Economic and Cultural Transformation, I.B. Tauris Publishers, 2014.

Atapattu, Sumuda, Emerging Principles of International Environmental Law, Transnational Publisher, United States, 2007.
Davis, Peter. L. Stefano, Michelle, The Routledge Companion to Intangible Cultural Heritage, Routledge Publisher, 2016.
Versluis, Jan. Cornelisse, Peter A., Education in Developing Countries: Rotterdam, 18–20 November, 1963, Springer Publisher, 2013.
Aloys, Arthur M., The Kabul, Kunduz, and Helmand Valleys and the National Economy of Afghanistan: A Study of Regional Resources and the Comparative Advantages of Development, National Academy of Science- National Research Council Whashington, D.C., 1959.
Berga, L. Bofill, J.C. Polimon, A. Buil, E. De Cea, J.A, Manueco, J., Dams and Reservoirs, Societies and Environment in the 21^st Century, Taylor & Francis Group, 2006.
Bradnock, Robert W., The Routledge Atlas of South Asian Affairs, Routledge publisher, 1^st ed., 2016.
Brennan, Shane. Herzog, Marc, Turkey and the Politics of National Identity: Social, Economic and Cultural Transformation, I.B. Tauris Publishers, 2014.
Christina. Jones, Anthony. Vardanian, Trahel, Threats to Global Water Security, Springer Publisher, 2009.
Clark, Robert M. Mitchell, William L, Target-Centric Network Modeling: Case Studies in Analyzing Complex Intelligence Issues, CQ Press in United States, 2015.
Crawford, James. Robb, Cairo A. R., Bethlehem, Daniel L., Sands, Philippe, International Environmental Law Reports, Cambridge University Press, vol. 1, 1999.
De Sadeleer, Nicolas, Environmental Principles: from Political Slogans to Legal Rules, Oxford University Press, 1^st ed., 2002.
Dekker, I.F., Hey, E., Netherlands Yearbook of International Law, Volume 41: Necessity across International Law, Cambridge University Press, 2010.
Etty, Thijs. Somsen, Han, The Yearbook of European Environmental Law, Oxford University Press, vol. 8, 1^st ed., 2008.
Glyn Williams, Brian, Afghanistan Declassified: A Guide to America's Longest War, University of Pennsylvania Press, 2012.
Hrdina, Ivan. Romancov, Georgij. Zlámal, Jaromír. Barták, Jirí, Underground Space – The 4^th Dimension of Metropolises, CRC Press, 2007.
Kaya, Ibrahim, Equitable Utilization: The Law of Non-navigational Uses of International Watercourses, Ashgate Publishing, 2003.
Kolars, John F. Mitchell, William A., The Euphrates River and the Southeast Anatolia Development Project, Southern Illinois University, 1991.

Larsson, Marie-Louise, The Law of Environmental Damage: Liability and Reparation, Martinus Nijhoff Publishers, 1999.
Lyster, Rosemary. Bradbrook, Adrian, Energy Law and the Environment, Cambridge University Press, 2006.
Malcolm N., International Law, Cambridge University Press, 2016.
Mc Glade, Katriona. Behnassi, Mohamed, Environmental Change and Human Security in Africa and the Middle East, Springer Publisher, 2017.
Mcintyre, Owen, Environmental Protection of International Watercourses Under International Law, Routledge Publisher, 2007.
Nakanishi, Yumiko, Contemporary Issues in Environmental Law: The EU and Japan, Springer Publisher, 2016.
Rogers, Peter P., Jalal, Kazi F., Boyd, John B., An Introduction to Sustainable Development, Earthscan Publisher, 2008.
Sage-Fuller, Bénédicte, The Precautionary Principle in Marine Environmental Law, with Special Reference to High Risk Vessels, Routledge Publisher, 2013.
Sands, Philippe. Peel, Jacqueline, Principles of International Environmental Law, Cambridge University Press, 2016.
Skinner, Gary. Crafer, Ken. Turner, Melissa, Skinner, Ann, Stacey, John, Cambridge IGCSE® and O Level Environmental Management Coursebook, Cambridge University Press, 2017.
The Report: Turkey 2012, Oxford Business Group, 2012.
Verheyen, Roda, Climate Change Damage and International Law: Prevention Duties and State Responsibility. Martinus Nijhoff Publishers, 2005.
Verma, Rajinder, Management of Natural Resource and Laws in India, Laxmi Book Publication, 2016.
Wirsing, Robert G., Adeel, Zafar, Imagining Industan: Overcoming Water Insecurity in the Indus Basin, Springer Publisher, 2016.
Tomuschat. Christian, Zimmermann. Andreas, Oellers-Frahm. Karin, Tams. Christian J., The Statute of the International Court of Justice: A Commentary, Oxford University Press, 2012.
Pearce, David. Barbier, Edward. Markandya, Anil, Sustainable Development: Economics and Environment in the Third World, Routledge Publisher, 2013.
Issar, Arie S., Progressive Development: To Mitigate the Negative Impact of Global Warming on the Semi-arid Regions, Springer Publisher, 2010.
Belkin, Shimson, Environmental Challenges, Springer Publisher, 2012.
Stephens, Tim, International Courts and Environmental Protection, Cambridge University Press, 2009.
Patel, Bimal, The World Court Reference Guide and Case-Law Digest: Judgments, Advisory Opinions and Orders of the International Court of Justice (2001-2010) and Case-Law Digest (1992-2010), Martinus Nijhoff Publishers, 2014.
Sadeleer, Nicolas, Implementing the Precautionary Principle: Approaches from the Nordic Countries, EU and USA, Routledge Publisher, 2012.

- Articles

Mizanur Rahaman, Muhammad, “Principles of International Water Law: Creating Effective Transboundary Water Resources Management”, Int. J. Sustainable Society, vol. 1, No. 3, 2009.

- Documents

The Report of the World Commission on Dams, Dams and Development: A New Framework for Decision-Making, Earthscan Publications Ltd., 2000.

- Cases

Case Concerning the Gabcíkovo - Nagymaros Project (Hungary v. Slovakia), ICJ Reports, 1997.
Gut Dam Case‌ (United States v. Canada). Decisions of 1968 rendered by the Lake Ontario Claims Tribunal.

- Internet Resources